Đặng Văn Sinh
Có thể xem “Cõi mê” thuộc loại tiểu thuyết thế sự. Là tiểu thuyết bởi nó có cả một hệ thống nhân vật trải rộng trong những vùng không gian khác nhau, kéo dài già nửa thế kỷ đầy biến động của lịch sử dân tộc. Là thế sự, bởi nó luôn cập nhật được sự vận động của cấu trúc hạ tầng thể hiện khá rõ qua những hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội đương đại trên nền tảng một hệ điều hành vĩ mô không dựa trên quy luật phổ quát mà tự tạo ra luật chơi riêng như là phát minh độc đáo của những người thuộc “bên thắng cuộc”. Nhìn một cách tổng quát, toàn cảnh xã hội của “Cõi mê”, nhất là không gian, trước đây vốn là thành phố Sài Gòn, như là thủ phủ của miền Nam, người ta không khó khăn mấy để nhận diện bản chất của nó. Đó là một xã hội được hình thành bởi hệ ý thức vay mượn, thiếu nền tảng triết lý, điều hành một nền kinh tế những năm đầu sau 1975 là kế hoạch hóa, tập trung, bao cấp, duy ý chí dẫn đến suy thoái trầm trọng. Dân đói. Đất nước hỗn loạn khiến hàng hàng triệu người tìm mọi cách rời bỏ quê hương đi tìm miền đất hứa. Cuối cùng, những nhà quản trị quốc gia cũng nhìn thấy sai lầm ở tầm chiến lược nhưng lại chỉ sửa chữa một cách nửa vời, giữ nguyên cấu trúc thượng tầng, đổi mới kinh tế bằng cách xóa bỏ bao cấp, mở cửa một phần thị trường tự do nhưng lại gắn thêm cái đuôi “định hướng xã hội chủ nghĩa” với lý do “ổn định chính trị”. Sự vênh vẹo giữa kiến trúc thượng tầng và cơ sở hạ tầng chính là nguyên nhân gây ra nhiều hệ lụy chết người mà vấn nạn tham nhũng là một thứ giặc nội xâm có sức tàn phá triệt để mọi thành quả cách mạng do những người cộng sản đã dày công vun đắp qua nhiều thế hệ. Sự ông chẳng bà chuộc này tạo ra một guồng máy quản lý nhà nước đầy khuyết tật. Nó có sức công phá mãnh liệt vào thành trì gia đình, làm tan rã mọi hệ giá trị truyền thống, hủy hoại cả một nền văn hóa mà chẳng cần đến những vũ khí tối tân như tên lửa đạn đạo hay bom nguyên tử. Gia tộc đại tá Nguyễn Kỳ Hòa sống trong môi trường xã hội đặc biệt như thế nên chuyện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” không thể tránh khỏi.
