TRƯƠNG TỬU - KHỞI ĐIỂM CỦA NHỮNG KHỞI ĐIỂM

Đỗ Lai Thuý

Nhân 110 năm ngày sinh Nhà văn-giáo sư Trương Tửu

Trương Tửu (1913 – 1999) vốn là một nhà tiểu thuyết xã hội, rồi cây bút phê bình nổi tiếng trên báo Loa, cuối cùng từ 1940 trở thành nhà phê bình học giả. Bấy giờ trung tâm trí thức chuyển từ Tự Lực Văn Đoàn về Tạp chí Thanh Nghị và nhà xuất bản Hàn Thuyên. Quanh nhà xuất bản này, quần tụ các trí thức cánh tả, các nhà mác xít (cả Bốn lẫn Ba), các nhà văn hiện thực. Nếu Lương Đức Thiệp nghiên cứu Xã hội Việt Nam, Nguyễn Tế Mỹ nghiên cứu cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng từ góc độ xã hội học, thì Trương Tửu đem cái tinh thần khoa học này vào phê bình văn chương.

Có thể nói, ông là người đầu tiên vận dụng các lý thuyết phương Tây này vào nghiên cứu các tác giả Việt Nam, những “viên đá triết học”, một cách bài bản và sáng tạo. Trước đây tôi đã xiển dương ông như một nhà phê bình khoa học khách quan (xem Phê bình văn học, con vật lưỡng thê ấy, 2011, tr. 225 – 333), nay tôi muốn nói tới cạnh khía khác tiên phong của ông trong tiếp nhận các lý thuyết văn chương của thế giới vào phê bình văn chương Việt.

Nhà văn – nhà phê bình văn học Trương Tửu (1913 – 1999).....

Thám mã Hồ Xuân Hương

Phê bình phân tâm học vào Việt Nam rất sớm. Năm 1936 đã có hai công trình áp dụng phương pháp này: tiểu luận Cái ám ảnh của Hồ Xuân Hương^[1] của Trương Tửu và chuyên luận Hồ Xuân Hương: tác phẩm, thân thế và văn tài^[2] của Nguyễn Văn Hanh. Cả hai đều ứng dụng học thuyết của Freud vào nghiên cứu một hiện tượng giàu dữ liệu phân tâm là Hồ Xuân Hương. Có thể phân tâm học bấy giờ đã trở thành một học thuyết thời thượng trên thế giới.

CUỐI THU (Acrylic trên toan)

 

HAI BÀI THƠ CỦA TRẦN NHƯƠNG

 TÌNH BẰNG

Nửa thế kỉ

Phía non tơ phía dần vào cũ

Cách trở

Người dưng

Hoa nở bên kia bên này cuối vụ

Con đò lặng lẽ bến sông

Có một ngày hai bờ chập lại

Sông biến thành hồ mênh mông

Sóng hát câu Quan họ

"Tình bằng con sáo sang sông"

Cũng chẳng tính gì cách bức

Cũng không ngờ vực lòng nhau

Như cây gốc yêu lấy đất

Lá hoa dâng trời nàng dâu...

Cuối vụ rưng rưng hoa nở

Hai bờ tết một đuôi sam

Ngũ thập niên tiền Uy Viễn

Tình bằng "Ứ hự" đa mang..

26-9-2022

THU VÃN

Nắng mật đang rót về heo may

Tờ lịch mỏng vào tháng Chạp

Mang mang

Khóm trúc vườn ai lá rụng

Mía ngọt cả cây

Hương ổi thơm mùi con gái

Đỏng đảnh dở khôn dở dại

Bước ngày đi nghiêng ngả chân trời

Con đường mơ hồ về nơi trừu tượng.

Những phụ nữ hồi xuân

Má dậy hồng

Phơi ảnh trên phây

Gửi bao thư ngỏ

Bâng khuâng phía gió

Mùa đông đang về

Bao cô gái lấy chồng

Tấm thiếp như giấy thông hành

Đoan trang

Những chàng trai mới lớn

Thả rông nỗi buồn...

Em có chờ anh

Vãn thu trung du

Sương thả những hóc đồng

Mật mã liêu trai...

Giữa đêm 9-10-2022

CHẲNG GIỐNG AI…

Lưu Trọng Văn

Đang chuyện thời sự, nhà nước phong tặng học hàm giáo sư, phó giáo sư tranh cãi ỏm tỏi, thì tiến sĩ vật lý Nguyễn Mộng Giao, cháu đích tôn cụ Tam Nguyên Yên Đổ Nguyễn Khuyến alo cho gã.

Quá đúng…”hớp.”

Tiến sĩ Giao nói: chỉ có VN mình làm chuyện lạ đời không giống ai là nhà nước phong tặng học hàm giáo sư, phó giáo sư. Trên thế giới, việc ấy là của các trường đại học. Trường đại học nào thì công nhận giáo sư của trường nấy.

Tôi giảng dạy tại Mỹ được anh bạn thân trong Hội đồng phong tặng giáo sư ở VN ép, cậu trước đây được phong phó giáo sư rồi bây giờ làm thủ tục để nhà nước công nhận cậu là giáo sư đi. Tôi từ chối vì trường đại học ở Mỹ nơi tôi giảng dạy đã công nhận tôi là giáo sư của trường rồi.

Gã hỏi, học hàm giáo sư ở Mỹ, ở châu Âu có giá trị gì không?

Ông Giao đáp: “giá trị phụ thuộc danh tiếng của trường đại học nào công nhận. Khi người ta giới thiệu học hàm giáo sư thì luôn kèm của trường đại học nào. Giáo sư của Harvard, Sorbonne, Stanford…khác hoàn toàn giáo sư một trường vô danh. Danh dự và đẳng cấp là ở cái uy tín của trường đại học và ở chính cái họ tên của người đó gắn với các công trình cống hiến.”

Gã nói: Khi qua Mỹ, Canada, châu Âu, tôi thấy người ta không giới thiệu học hàm mà chỉ giới thiệu học vị.

Ông Giao nói:

“Ở các nước muốn được công nhận tiến sĩ không dễ, phải làm luận án và được các nhà khoa học công nhận. Nhưng thực tế xã hội bây giờ học hàm học vị không còn quan trọng với lớp trẻ nữa. Bao nhiêu nhà phát minh, sáng chế công nghệ không có bằng cấp gì hết. Xã hội văn minh đánh giá theo chuẩn có tài hay nhàng nhàng, có cống hiến giá trị hay chả tích sự gì. Một xã hội đánh giá nhân tài như vậy mới phát triển. Còn VN chúng ta đua nhau theo hình thức. Một phần có cuộc chạy đua này là do tiêu chuẩn lên quan có khoản ưu tiên người có học hàm, học vị. Rõ buồn cười, biết bao tay giáo sư về triết học chính trị mà gà mờ về lý thuyết xã hội chủ nghĩa. Có người không hiểu vì sao ông Marx, ông Lê Nin nói, muốn tiến lên CNXH thì phải có “giai cấp công nhân tiên tiến” để rồi ở VN chưa hề thấy cái “giai cấp công nhân tiên tiến” ấy đâu đã phét lác về CNXH ở VN. “

Gã nghĩ, Đất nước mình sẽ khó mà phát triển khi còn nhiều kẻ dốt mà cứ hãnh tiến khoe mẽ các học hàm, học vị hình thức để mua quan bán tước, đến xấu hổ.

Ông Giao quả quyết:

Tốt nhất cứ làm giống người ta đi, trả việc công nhận học hàm cho các trường đại học. Trường nào chịu trách nhiệm bảo vệ giá trị và chất lượng

thương hiệu của trường nấy, khi còn dạy thì còn giáo sư, hết dạy, hết giáo sư. Xong!

DÁNG THU